పుష్ప విలాపం

 

పద్మశ్రీ ఘంటశాల గారు గానం చేసీన పుష్పవిలాపాన్ని వినడానికి పైన క్లిక్ చెయ్యండి 

పుష్ప విలాపం

కరుణశ్రీ (జంధ్యాల పాపయ్య శాస్త్రి)

నీ పూజ కోసం పూలు కోసుకు వద్దామని

ప్రొద్దుననే తోటలోనికి వెళ్ళాను ప్రభూ.

ఉదయశ్రీ అరుణారుణ కాంతులలో

ఉద్యానం కళకళలాడు తున్నది.

పూల బాలలు

తల్లి వొడిలో అల్లారు ముద్దుగా

ఆడుకుంటున్నాయి. అప్పుడు,

**

నే నొక పూలమొక్క కడ నిల్చి

చివాలున కొమ్మవంచి

గోరానెడు నంతలోన

విరులన్నియు జాలిగ నోళ్ళు విప్పి

"మా ప్రాణము దీతువా"

యనుచు బావురు మన్నవి;

కృంగిపోతి;

నా మానస మందదేదో

తళుకు మన్నది

పుష్పవిలాప కావ్యమై.

** 

అంతలో, ఒక సన్నజాజి కన్నియ

తన సన్నని గొంతుకతో నన్ను జూచి

ఇలా అన్నది ప్రభూ.

** 

ఆయువు గల్గు నాల్గు ఘడియల్

కని పెంచిన తీవతల్లి

జాతీయత దిద్ది తీర్తుము;

తదీయ కరమ్ములలోన స్వేచ్ఛమై

నూయల లూగుచున్ మురియుచుందుము;

ఆయువు దీరినంతనే

హాయిగ కన్ను మూసెదము

ఆయమ చల్లనికాలి వ్రేళ్ళపై.

** 

ఎందుకయ్యా మా స్వేచ్ఛభిమానాని

కడ్డు వస్తావ్?

మేం నీకేం అపకారం చేశాం?

గాలిని గౌరవింతుము సుగంధము పూసి;

సమాశ్రయించు భృంగాలకు

విందు చేసెదము కమ్మని తేనెలు;

మిమ్ము బోంట్ల నేత్రాలకు

హాయిగూర్తుము; స్వతంత్రుల మమ్ముల

స్వార్ధ బుద్ధితో,

తాళుము, త్రుంప బోవకుము;

తల్లికి బిడ్డకు వేరు సేతువే!

** 

ఇంతలో ఒక గులాబి బాల కోపంతో ముఖమంతా

ఎర్రజేసుకుని ఇలా అన్నది ప్రభూ.

ఊలు దారాలతో గొంతు కురి బిగించి

గుండేలొనుండి సూదులు గ్రుచ్చి కూర్చి

ముడుచు కొందురు ముచ్చట ముడుల మమ్ము

అకట! దయలేని వారు మీ యాడువారు

పాపం, మీరు దయా దాక్షిణ్యాలు గల మానవులు

గాబోలునే !

మా వెలలేని ముగ్ధ సుకుమార సుగంధ

మరంద మాధురీ జీవిత మెల్ల

మీకయి త్యజించి కృశించి నశించిపోయె;

మా వెలలేని ముగ్ధ సుకుమార సుగంధ

మరంద మాధురీ జీవిత మెల్ల

మీకయి త్యజించి కృశించి నశించిపోయె;

మా యౌవన మెల్ల కొల్లగొని ఆ పయి

చీపురుతోడ చిమ్మి

మమ్మావల పారబోతురు గదా! నరజాతికి

నీతి యున్నదా !

ఓయి మానవుడా !

బుద్ధ దేవుని భూమిలో పుట్టినావు

సహజ మగు ప్రేమ నీలోన చచ్చెనేమి?

అందమును హత్య చేసెడి హంతకుండ!

మైలపడిపోయె నోయి! నీ మనుజ జన్మ.

అని దూషించు పూలకన్నియల కోయలేక

వట్టిచేతులతో వచ్చిన నా

హృదయకుసుమాన్ని గైకొని

నాపై నీ కరుణశ్రీ రేఖలను

ప్రసరించుము ప్రభూ!

ప్రభూ!

సంస్కృత సుభాషితాలు, శ్లోకాలు - 2

 

సంస్కృత సుభాషితాలు, శ్లోకాలు - 2

ధృతిః క్షమా దమః ఆస్తేయం శౌచమింద్రియనిగ్రహః

ధీర్విద్యా సత్యమక్రోధో దశకం ధర్మలక్షణం.

తాత్పర్యం: 

ధృతి (ధైర్యం), క్షమా, దమ, దొంగిలించకుండుట, శుచి, ఇంద్రియనిగ్రహము, సద్బుద్ధి,  విద్య, సత్యము, కోపము లేకుండుట, ఈ పదీ ధర్మ లక్షణాలు.   

 

అద్భిర్ గాత్రాణి శుద్ధ్యంతి మనః సత్యేన శుధ్యంతి,

విద్యాతపోభ్యాం భూతాత్మా బుద్ధిర్ జ్ఞానేన శుద్ధ్యంతి.

తాత్పర్యం:

శరీరాన్ని నీరు శుద్ధి చేస్తుంది, మనస్సు సత్యము చేత శుద్ధి చేయబడుతుంది, విద్య తపస్సుల చేత ఆత్మశుద్ధి జరుగుతుంది, బుద్ధి జ్ఞానము చేత శుద్ధి అవుతుంది. 

 

ఆకాశాత్పతితం తోయం యథా గచ్ఛతి సాగరం

సర్వదేవ నమస్కారః కేశవం ప్రతిగచ్చతి.

తాత్పర్యం:

ఆకాశం నుండి నీరు క్రిందకు పడి, యే విధంగా సముద్రం చేరుకుంటుందో, అదే విధంగా దేవతలందరికీ చేసే నమస్కారాలన్నీ కూడా ఆ కేశవుడినే చేరుతాయి. 

దుర్లభం త్రయం ఏవ ఏతత్ దేవానుగ్రహ  హేతుకం

మనుష్యత్వం  ముముక్షత్వం మహాపూషః సమాశ్రయః. 

తాత్పర్యం:

దైవానుగ్రహం లేనిదే ఈ మూడు విషయాలు లభించడం దుర్లభం - మానవ జన్మ, భగవంతుని కోసం తపన, ఒక మహాపురుషుని ఆశ్రయం. - ఆది శంకరాచార్య, వివేకచూడామణి 

జరా  రూపం  హరతి, ధైర్యమాశా, మృత్యుః ప్రాణాన్, ధర్మచర్యామసూయా,

క్రోధః శ్రియం, శీలమనార్యసేవ, హ్రియం  కామః, సర్వమేవాభిమానః. 

తాత్పర్యం:

వృద్ధాప్యం రూపాన్ని హరిస్తుంది,  ఆశ ధైర్యాన్ని హరిస్తుంది, మృత్యువు ప్రాణాలను హరిస్తుంది, ధర్మంగా ఉండే నడవడిని అసూయ హరిస్తుంది, కోపం ప్రతిష్ఠను హరిస్తుంది, సౌశీల్యం దుష్ట సాంగత్యాన్ని హరిస్తుంది, సిగ్గు కామాన్ని హరిస్తుంది, దురహంకారం సర్వాన్నీ హరిస్తుంది. 

యత్ర నార్యస్తు  పూజ్యంతే రమంతే  తత్ర దేవతాః,

యత్ర ఎతాః న పూజ్యంతే  సర్వాస్తత్రాఫలాః క్రియాః.

తాత్పర్యం:

ఎక్కడ స్త్రీలు పూజింపబడతారో, అక్కడ దేవతలు నివసిస్తారు; ఎక్కడ స్త్రీలు పూజింపబడరో అక్కడ న్నీ వైఫ్యల్యానికే దారి తీస్తాయి. - మనుస్మృతి 

కేయూరాణి న విభూషయంతి పురుషం; హారా న చంద్రోజ్వలా, 

న స్నానం న విలేపనం న కుసుమం నాలంకృతా మూర్ధజాః; వాణ్యేకా సమలంకరోతి పురుషం యా సంస్కృతా ధార్యతే; క్షీయంతే ఖలు భూషణాని సతతం వాగ్భూషణం భూషణం.

 తాత్పర్యం:

ఆత్మను కేయూరాలతో (పూలతో) అలంకరించలేము, స్నానం ద్వారా గాని, సుగంధముల చేత గాని, జుట్టును కూమయాల ద్వారా అలంకరించడం ద్వారా గాని ఆత్మకు అలంకారం చేయలేము. వాణిలో సంస్కృతం ఉంటేనే ఆత్మను అలంకరించగలం; ఎప్పటికీ నాశనం లేనిది, ఈ వాక్కుకు ఆభరణంగా ఉండేది ఈ సంస్కృతమే. 

ఓమ్ త్రయంబకం యజామహే సుగంధిం                            పుష్టివర్ధనంఉర్వారుకమివ బంధనాన్                                మృత్యోర్ముక్షీయమామృతాత్  

తాత్పర్యం:

త్ర్యంబకం అంటే మూడు కన్నులవాడిని యజామహే పూజిస్తున్నాము; ఆధ్యాత్మిక సౌరభంతో భాసిస్తూ మా ఆధ్యాత్మిక అంతరాళానికి పుష్ఠి కలిగించాలని ప్రార్థిస్తున్నాం. 

కరాగ్రే వసతే  లక్ష్మి, కరమధ్యే  చ సరస్వతి,

కరమూలే తు  గోవింద, ప్రభాతే  కరదర్శనం.

తాత్పర్యం:

అరచేతి అంచులో లక్ష్మీ, అరచేతి మధ్యలో సరస్వతి, అరచేతి మూలలో గోవిందుడు, ఉన్న కర దర్శనాన్ని ఉదయాన్నే చేసుకుంటున్నాము. 

ఉద్యమేన హి సిద్ధ్యంతి  కార్యాణి న మనోరథైః

న హి సుప్తస్య సింహస్య ప్రవిశంతి ముఖే  మృగాః

తాత్పర్యం:

శ్రమించడం ద్వారా మాత్రమే కార్యాలు సిద్ధిస్తాయి; కేవలం కోరుకున్నంత మాత్రాన సరిపోదు. సింహం నోట్లోకి మృగం యే విధంగా తనంతట అదే ప్రవేశించదో, సింహం యే విధంగా వేటాడా వలసి ఉంటుందో, అదే విధంగా మనిషి శ్రామిస్తే గాని పనులు సిద్ధించవు. 

మూకం కరోతి  వాచాలం పంగ్ ఉల్లంఘయతే  గిరింయత్కృపా తమహం వందే  పరమానందమాధవం.

తాత్పర్యం:

పరమానందానికి నిలయమైన భగవంతుని కృప ఉన్నట్లయితే, మూగవాడు అనర్గళంగా మాట్లాడగలుగుతాడు, కాళ్ళు లేనివాడు కొండలు చక చకా ఎక్కగలుగుతాడు. 

ఓమ్ పూర్ణమదః పూర్ణమిదం పూర్ణాత్ పూర్ణ ముదచ్యతే పూర్ణస్య  పూర్ణ  మాదాయ  పూర్ణామేవావశిష్యతే.

తాత్పర్యం:

భగవంతుడు పరిపూర్ణుడు. ఈ ప్రపంచం పరిపూర్ణమైనది. పరిపూర్ణమైన ఈ ప్రపంచం భగవంతుడి నుండే పుట్టింది. పరిపూర్ణత నుండి పరిపూర్ణాతను తీసివేసినా  పరిపూర్ణతే మిగిలి ఉంటుంది.